Khảo sát tuổi động mạch ở bệnh nhân bị hội chứng vành cấp tại Bệnh viện Đà Nẵng

TÓM TẮT:

Đặt vấn đề:

Bệnh mạch vành là bệnh lý ngày càng thường gặp. Đã có nhiều phương pháp từ đơn giản đến phức tạp để khảo sát các yếu tố nguy cơ của bệnh. Khái niệm “tuổi động mạch” được William Osler đề cập năm1906. Đây là yếu tố nguy cơ độc lập của bệnh mạch vành. Năm 2008, D’ Agostino đã đưa ra thang điểm SCORE để tính tuổi động mạch và đơn giản hóa cách lượng giá nguy cơ tim mạch dựa vào giới, tuổi, cholesterol, HDL-C, huyết áp hiện tại không hoặc có điều trị, hút thuốc lá, đái tháo đường. Mục tiêu của nghiên cứu này nhằm khảo sát đặc điểm tuổi động mạch bằng thang điểm SCORE và nghiên cứu mối liên quan giữa tuổi động mạch và độ nặng của tổn thương động mạch vành ở BN bị hội chứng mạch vành cấp.

Phương pháp và kết quả:

Nghiên cứu mô tả cắt ngang trên 95 BN ( 67 nam và 28 nữ). Tổn thương mạch vành theo phân loại SCAI : 1% loại III, 8,03% loại IV, 34,11% loại II và 56,86% loại I. Tuổi đời 64.13 ±  11.75 (năm)  thấp hơn có ý nghĩa so với tuổi động mạch là: 75,79±8,69 ( năm) với p=0,031. Số điểm nguy cơ theo thang điểm Score ( điểm Score): 17,71± 4,72 điểm ( 8-28 điểm). Số điểm tổn thương ĐMV theo thang điểm Gensini (điểm Gensini): 41,86 ±29,46 điểm ( 6-148) với 32,6% tổn thương ĐMV mức độ nhẹ; 35,8% trung bình; 31,6% mức độ nặng.Số điểm Score, tuổi động mạch và tuổi đời có tương quan với số điểm Gensini với RR= 0.51; 0,31 và 0,38. Có sự khác biệt giữa các mức độ tổn thương ĐMV về tuổi đời, tuổi động mạch và điểm SCORE với p tương ứng 0,001;0,021; 0,001.

Kết luận:

Ở BN bị hội chứng vành cấp, tuổi động mạch cũng như tổng số điểm theo thang điểm nguy cơ SCORE lớn hơn so với tuổi đời. Tuổi động mạch càng lớn thì tổn thương mạch vành theo thang điểm Gensini càng nặng.

ABSTRACT

Vascular age is an independent risk factor for cardiovascular disease (CVD). To calculate it,  D'Agostino showed a new method by using The Systematic Coronary Risk Evaluation (SCORE) project scales in 2008. The risk factors include age - actual biological age, gender, smoking, total cholesterol level, systolic blood pressure and diabetes. The aim of our study is survey the vascular age and the correlation between vascular age and the CVD severity in acute coronary artery syndrome. There are 95 patients ( 67 males, 28 females). The classification of coronary lesions based on  the Society of Coronary Angiography and Interventions (SCAI) compose 1% type III, 8,03% type IV, 34,11% type II and 56,86% type I. The age mean (64.13±11.75 years) is lower significantly the vascular age mean (75,79±8,69 years) with  p=0,031. Gensini’s score is used to evaluate the CVD severity. The mean Gensini’s score is 41,86 ±29,46 including 32,6% low level, 35,8% average level and 31,6% high level of CVD severity group. There are correlations between SCORE’s score, age, vascular age and Gensini’s score with relative rates 0.51; 0,31 và 0,38. These three factors are significantly different in 3 groups of level of CVD severity (p= 0,001;0,021; 0,001). In acute coronary artery syndrome, vascular age is higher than SCORE’s score and biological age. The higher the vascular age gets, the more serious the coronary artery lesions are.

ĐẶT VẤN ĐỀ

Bệnh động mạch vành là bệnh lý ngày càng thường gặp và là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn phế. Yếu tố nguy cơ tim mạch (YTNC) được xem như là nguyên nhân gây bệnh đã được đề cập đến trong nghiên cứu Framingham Heart Study những năm 1960. Nghiên cứu INTERHEART trên 52 nước cho thấy hơn 90% trường hợp nhồi máu cơ tim có liên quan đến các YTNC có thể kiểm soát được[15]. Tháng 11/2013, trường môn tim mạch Hoa Kỳ / hội tim mạch Hoa Kỳ (AHA/ACC) một lần nữa khẳng định giá trị tiên lượng nguy cơ mắc bệnh mạch vành trong 10 năm gồm: tuổi, giới, chủng tộc,cholesterol, HDL-C, huyết áp, đái tháo đường và hút thuốc lá[14],[10].

Thang điểm SCORE (The Systematic Coronary Risk Evaluation ) được dùng để lượng giá các YTNC tim mạch gồm giới, tuổi, cholesterol, HDL-C, huyết áp hiện tại không hoặc có điều trị, hút thuốc lá, đái tháo đường.  [11],[9] Bên cạnh đó, nhiều phương pháp khảo sát YTNC mà chủ yếu được thiết lập từ nghiên cứu Framingham. Năm 2008, D’Agostino đưa ra khái niệm tuổi động mạch- tuổi của hệ thống mạch máu của BN có nhiều YTNC khác[1]. YTNC tim mạch nhìn chung vẫn  là thuật ngữ về thống kê, dịch tể học ít được người bệnh hiểu rõ. Trong khi đó, khái niệm về tuổi động mạch giúp người bệnh dễ tiếp nhận hơn và thầy thuốc cũng dễ dàng giải thích tình trạng nguy cơ của người bệnh qua đó giúp tăng hiệu quả tuân thủ điều trị [1]

Đã có nhiều nghiên cứu đưa ra những thang điểm đánh giá tổn thương động mạch vành, góp phần tiên lượng BN như bảng phân loại của AHA/ACC (1988), thang điểm Leaman (1981), thang điểm SYNTAX (2005)... Năm 2012, Sinning Christoph và cộng sự khẳng định tính ứng dụng của bảng điểm GENSINI để đánh giá độ nặng tổn thương động mạch vành phối hợp với các yếu tố nguy cơ tim mạch trong tiên lượng dài hạn BN bị hội chứng vành cấp[13].

Vì vậy, chúng tôi làm đề tài “Khảo sát tuổi động mạch ở BN bị hội chứng vành cấp tại bệnh viện Đà Nẵng”với mục tiêu khảo sát đặc điểm tuổi động mạch bằng thang điểm SCORE và nghiên cứu mối liên quan giữa tuổi động mạch và độ nặng của tổn thương động mạch vành ở BN bị hội chứng mạch vành cấp.                   
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu mô tả cắt ngang gồm 95 bệnh nhân (BN) bị hội chứng vành cấp gồm nhồi máu cơ tim ST chênh lên (NMCTSTCL), nhồi máu cơ tim không ST chênh lên (NMCTKSTCL) và đau thắt ngực không ổn định (ĐTNKÔĐ). Nghiên cứu tiến hành từ tháng 5/2013- 5/2014 tại khoa nội Tim Mạch - Bệnh viện Đà Nẵng. Các BN này được khám lâm sàng, xét nghiệm cận lâm sàng và chụp động mạch vành (ĐMV) bằng DSA có tổn thương ĐMV. Loại trừ những trường hợp không cân đo được, tổn thương không do xơ vữa động mạch như: Phình, giãn ĐM vành; Co thắt ĐM vành; Cầu cơ ĐM vành. Nghiên cứu thống nhất sử dụng thuật ngữ tuổi đời là tuổi sinh lý, là hiệu số của năm hiện tại và năm sinh và tuổi động mạch là tuổi được tính dựa và thang điểm SCORE. Tính điểm tổn thương ĐMV theo thang điểm Gensini Đánh giá tổn thương ĐMV theo SCAI [3]

Loại I:  Không có đặc điểm tổn thương týp C và ĐMV còn thông

Loại II:  Có một trong các đặc điểm tổn thương týp C và ĐMV còn thông

Loại III: Không có đặc điểm tổn thương týp C và ĐMV tắc hoàn toàn

Loại IV: Có một trong các đặc điểm tổn thương týp C và ĐMV tắc hoàn toàn

Tổn thương týp C (ACC/AHA) : Tổn thương lan tỏa (> 2 cm), Xoắn vặn nhiều ở đoạn gần; Đoạn mạch gập góc nhiều, > 900; Không có khả năng bảo vệ các nhánh bên lớn; Tổn thương ở mảnh ghép tĩnh mạch bị thoái hóa và mủn;Tắc hoàn toàn > 3 tháng

Phân loại tổn thương ĐMV theo thang điểm Gensini [12 ]:

Đánh giá tổn thương ĐMV trên hình ảnh chụp mạch và tính điểm theo thang điểm Gensini. Chia 3 nhóm mức độ tổn thương: thấp (≤ 23đ), trung bình(23,5-54đ), cao ( >54đ)

Bảng1. Bảng tính điểm tổn thương ĐMV theo thang điểm Gensini

Thang điểm SCORE tính tuổi động mạch [1]

Bảng 2. Bảng tính điểm nguy cơ tim mạch dành cho nữ giới

Bảng 3. Bảng tính điểm nguy cơ tim mạch dành cho nam giới

Bảng 4. Bảng tính tuổi động mạch

KẾT QUẢ

Trong 95 BN, có 67 nam chiếm 70,5%, gấp2.39 lần nữ. Tuổi trung bình 64.13 ±  11.75( năm) (41- 88). BMI 23,30 ±2,98 (kg/m2) với 66,3% bình thường;5,3% gầy độ1; 1,1% gầy độ 3; 27,4% thừa cân.

Có 25,3% BN đái tháo đường ( 20,0% nam và 5,3 % nữ), 76,8% tăng huyết áp (54.7% nam), với 46,3% có điều trị còn lại không có bệnh hoặc không được điều trị đầy đủ. 61,2% ( 59,9% nam) hút thuốc lá.

33,7%ĐTNKÔĐ, 33,7% NMCTKSTCL, 32,6% NMCTSTCL.

26,3% có HDLC< 0,9mmol/l,  và 44,2%  có Cholesterol >5,2 mmol/l

1. Đặc điểm tổn thương ĐMV

Số mạch bị tổn thương: 1 mạch 32,6%, 2 mạch 32,6% , 3 mạch 34,7%.

Vị trí mạch bị tổn thương: 

Biểu đồ1. Phân bố vị trí tổn thương động mạch vành

Phân loại tổn thương ĐMV theo SCAI: 56.86% Loại I, 34.11% Loại II; 1.00%  Loại III và 8.03% loại IV.

2. Đặc điểm về tuổi động mạch.

Đặc điểm về số điểm SCORE

Điểm SCORE trung bình 17.71 ± 4.72  điểm ( 8-28)

Tuổi đời trung bình 61,89 ±10,28 tuổi với tuổi thấp nhất là 41

Tuổi động mạch trung bình 74,6±8,42 với tuổi thấp nhất là 48 tuổi

So sánh trung bình hai loại tuổi này cho thấy tuổi động mạch lớn hơn tuổi đời có ý nghĩa thống kê với p=0,008

3. Đặc điểm tổn thương ĐMV theo thang điểm Gensini

Điểm Gensini trung bình : 41,86±29,46 điểm ( 6-148 điểm)

Phân chia độ nặng tổn thương ĐMV tính theo thang điểm Gensini : Nhẹ (≤ 23đ) 32,6%, Trung bình (24-54đ) 35,8%, Nặng(>54 đ): 31,6%

4. Liên quan giữa tổng điểm SCORE, tuổi động mạch và độ nặng tổn thương ĐMV theo thang điểm Gensini

Bảng 5. Phân bố tổng điểm SCORE theo độ nặng Gensini

So sánh tổng điểm SCORE trung bình giữa các nhóm bệnh cho thấy có sự khác biệt với p=0,001

Biểu đồ 2. Tương quan giữa điểm SCORE và Gensini

Xét mối tương quan giữa điểm Gensini và Score cho thấy hai chỉ số này có tương quan nhau với RR= 0,51 với p=0,01

Khi xét mối tương quan giữa Gensini và tuổi mạch cho thấy có mối tương quan RR= 0,3 với với p=0,01

BÀN LUẬN

Nghiên cứu này có 95 BN trong đó nam giới chiếm 70,5%, nhiều gấp 2,39 lần nữ với 25,3 % bn đái tháo đường, 61,2% hút thuốc lá, 76,8% tăng huyết áp. Một số nghiên cứu khác cũng cho kết quả tương tự. Trong nghiên cứu của Nguyễn Quang Tuấn  có 74,7% nam, tuổi trung bình 63,3[16],  của tác giả Nguyễn Cửu Lợi có 80%  nam,  tuổi trung bình 65[4] và của Huỳnh Trung Cang có 75,5% nam và  tuổi trung bình 60,2 năm[16].

Bùi Minh Trạng [6] nghiên cứu trên 227 bn bị NMCT cấp cho thấy tuổi trung bình 63,83 ± 12,11, tăng huyết áp chiếm 76,2%, hút thuốc lá 33,03%.  Lê Huy Thạch [5] qua 49 trường hợp NMCT,  có 77,6% tăng huyết áp; 62,9% hút thuốc lá; 42,9% đái tháo đường.

Tỷ lệ bn có rối loạn chuyển hóa lipid loại  HDLC< 0,9mmol/l có 26,3% và Cholesterol >5,2 mmol/l có 44,2%. Số bn bị thừa cân là 24,67%, không có bn nào bị béo phì so với 10,2%  trong nghiên cứu của Lê Huy Thạch. Có lẽ do nghiên cứu của tác giả này có số bn đái tháo đường 42,9% kèm theo đó là bn béo phì cũng cao tương ứng.

Đặc điểm tổn thương ĐMV

Số mạch bị tổn thương:

Tổn thương 1 mạch 32,6%, 2 mạch 32,6% , 3 mạch 34,7% trên 95 bn trong đó 32,6% BN NMCTSTCL; 33,7% NNMCTSTCL và 33,7% ĐTNKÔĐ. So với nghiên cứu của Huỳnh Quốc Bình [1] có 42.55%; 23.40% và 25.53% với tỷ lệ bệnh 48.24% NMCTSTCL, 22.35% NMCTSTCL, 29.41% ĐTNKÔĐ.

Vị trí mạch bị tổn thương:

Trong nhiên cứu này, mạch máu tổn thương nhiều nhất là ĐMLTT, và thấp nhất là ĐMM. Kết quả này cũng tương tự nghiên cứu của Bùi Minh Trạng [6](41.62%; 32.72% và 25,66%). Nguyễn Quang Tuấn: động mạch liên thất 60,3%, động mạch mũ 7,2%, động mạch vành phải 32,5%[7]. Phân loại SCAI được dùng để đánh giá tổn thương ĐMV trên hình ảnh chụp mạch bằng DSA cho thấy: tổn thương loại I chiếm tỷ lệ cao nhất 56,86%, loại II 34,11%, loại III 1% và loại IV 8,03%. Loại I trong phân loại SCAI gồm những tổ thương loại A, B theo phân loại của AHA/ACC và mạch còn thông suốt nên thường nhiều hơn loại khác

Đặc điểm về số điểm SCORE và tuổi động mạch

Điểm SCORE trung bình 17.71 ± 4.72  điểm ( thấp nhất 8-cao nhất 28)

Tuổi đời trung bình 61,89 ±10,28 tuổi với tuổi thấp nhất là 41. So với nghiên cứu của  Lê Huy Thạch [5] 66,28 ± 14,96; Huỳnh Quốc Bình [1]  là 62± 12,1. Nhìn chung, bệnh thường gặpở bn trên 60 tuổi.

Tuổi động mạch trung bình 74,6±8,42 với tuổi thấp nhất là 48 tuổi

So sánh trung bình hai loại tuổi này cho thấy tuổi động mạch lớn hơn có ý nghĩa thống kê so với tuổi đời (p=0,008). Tuổi đời càng cao là một YTNC tim mạch. Tuy nhiên, có trường hợp tuổi đời chỉ 41 nhưng tuổi động mạch đến 79 tuổi. Do cách tính tuổi động mạch dựa trên nhiều YTNC cho nên tuổi động mạch phản ảnh đầy đủ hơn tuổi đời về nguy cơ của BN.

Đặc điểm tổn thương ĐMV theo thang điểm Gensini

Điểm Gensini trung bình : 41,86±29,46 điểm ( 6-148 điểm). Chúng tôi chia 95bn thành 3 nhóm mức độ nặng của tổn thương ĐMV  tính theo thang điểm Gensini : Nhẹ (≤ 23đ) 32,6%, Trung bình (24-54đ) 35,8%, Nặng(>54 đ): 31,6%. Đối tượng nghiên cứu của chúng tôi gồm những bn bị hội chứng vành cấp, mức độ tổn thương mạch phân bố đều cả 3 nhóm. Không có sự khác biệt nào.

Khi xem xét mối tương quan giữa tổng điểm SCORE và độ nặng tổn thương ĐMV theo thang điểm Gensini cho thấy những bn có tổn thương ĐMV nhẹ thì số điểm nguy cơ SCORE 15.84±4.13 điểm  thấp hơn có ý nghĩa so với nhóm có tổn thương nặng 20.77±4.75 điểm với p=0,001. Điều này một lần nữa khẳng định vai trò của các YTNC tim mạch trong bệnh mạch vành. Thực vậy, khi xem xét mối tương quan giữa số điểm nguy cơ SCORE và số điểm tổn thương theo Gensini, kết quả cho thấy 2 chỉ số này có tương quan đồng biến. Càng có nhiều YTNC tim mạch thì mức độ tổ thương ĐMV càng nặng (RR= 0,51 với p=0,01). Kết quả cũng tương tự khi xét tương quan giữa điểm Gensini và tuổi mạch với RR= 0,3 (p=0,01).

KẾT LUẬN

- Ở BN bị hội chứng vành cấp, tuổi động mạch cũng như tổng số điểm theo thang điểm nguy cơ SCORE lớn hơn so với tuổi đời ( tương ứng là 74,6±8,42 ; 17.71 ± 4.72   và 61,89 ±10,28).

- Tuổi động mạch càng lớn thì mức độ tổn thương mạch vành theo thang điểm Gensini càng nặng.